Arthur van Essen
Laatste berichten van Arthur van Essen (alles zien)

Wandelroute Ginkelse Heide

Een wandelroute ter herdenking van operatie Market Garden (Slag om Arnhem) in 1944.

Update juni 2021

Route nagelopen, enkele wijzigingen in de tekst, foto’s toegevoegd, foutje in kaartje verbeterd.
(Wessel Zweers)

In dezelfde regio

Ook de Tweevoeter-wandelroute Planken Wambuis loopt in dit gebied. Beide routes vallen voor een klein deel samen. Liefhebbers van lange wandeltochten kunnen ze combineren tot één wandelroute.

Het verhaal achter deze wandelroute

Op 17 en 18 september 1944 vormde de Ginkelsche Heide het decor van een bittere strijd tussen de eerste, op zondagmiddag 17 september 1944 bij Wolfheze gelande Britse luchtlandingstroepen (‘airbornes’) en de op maandag 18 september gelande 2300 parachutisten enerzijds en de in diverse kazernes in Ede gelegerde en uit Amersfoort aangevoerde Duitse troepen anderzijds. De eerste Britse eenheid waar het hier om gaat (het 7e bataljon van de King’s Own Scottish Borderers [7 KOSB]) had als taak de Ginkelsche Heide af te schermen ten behoeve van de dropping op 18 september van de 4e Parachutistenbrigade (onderdeel van de 1st British Airborne Division).

De eerste parachutisten

Op zaterdag 20 september 2014 beschreef de toen 20-jarige in Herberg Zuid-Ginkel werkzame en woonachtige Willie Kramer in het dagblad De Gelderlander haar ervaringen:

“We fietsten samen terug van de kerk en zagen een aantal parachutisten landen vlak bij ons huis. Mijn schoonvader was samen met zijn zoon (later Kramers man, red.) de koeien aan het melken. Ze hoorden dat er geschoten werd en hebben de koeien gelaten voor wat ze waren.”

De volgende dag landden er 2300 para’s de Ginkelsche Heide.

“We konden alles zien vanuit het keukenraam. Het huis staat aan de weg en aan de overkant gebeurde alles. We wisten niet wat we zagen, het zag zwart van de parachutisten. […] De parachutisten hingen in bomen en in de schoorsteen, het was vreselijk. Er waren heel veel gewonden.”

Café Planken Wambuis

In de late zondagnamiddag van 17 september groeven de ‘airbornes’ van 7 KOSB zich rond de heide in. Hun schuttersputten langs de N224 zijn nog overal zichtbaar. De A-compagnie deed dat aan weerszijden van de autoweg Ede-Arnhem, ca. 100 m ten oosten van de Herberg Zuid-Ginkel, ter hoogte van de Heidebloem Allee. Commandopost van deze compagnie was Café Planken Wambuis. De D-compagnie bezette het werkkamp’t Wijde Veld (gelegen in de oostelijke rand van de heide) alsmede de strook bos aan de zuidkant van de heide, waar het talud van de A12 doorheen loopt (toentertijd het ‘Hazenpad’ genoemd, als potentiële vluchtroute voor de Duitsers bij een eventuele invasie van West-Nederland). De C- en B-compagnie, ten slotte, betrokken stellingen in de bosrand aan de westkant van de heide. Hier scheidde minder dan een kilometer de Britten van de Duitsers in de Simon Stevin en Elias Beeckman Kazernes in Ede. De Britten hadden de beschikking over enkele antitank kanonnen, zware en lichte mitrailleurs, mortieren en automatische handvuurwapens.

Duitse aanval

Vanaf ongeveer middernacht deden de Duitsers en Nederlandse SS-ers verwoede pogingen de Britten uit hun stellingen te verdrijven. Zij trokken daarbij frontaal vanuit Ede van west naar oost over de heide en waaierden aan de oostelijke bosrand naar het zuiden uit. Het was klaarblijkelijk hun bedoeling om voorbij het tunneltje onder de A12 (waarvan het talud door de Britten werd gebruikt om hun licht- rook- en andere oriëntatiebakens te plaatsen voor de ophanden zijnde dropping van de 4e Parabrigade) contact te maken met andere Duitse eenheden die vanuit het westen langs de spoorlijn oprukten om aldus de Britten te omsingelen. De Duitsers werden bij hun aanval ondersteund door rupsvoertuigen. Alleen in de noordoostelijke hoek van de heide wisten de Duitsers enige terreinwinst te boeken, die later in de nacht weer moest worden prijsgegeven.

Herberg Zuid-Ginkel

In de loop van de nacht vestigden de Duitsers hun hoofdkwartier in Herberg Zuid-Ginkel (waaruit zij de volgende middag door de gelande Britse para’s van het 10e bataljon werden verdreven). Tegen de ochtend van de 18e lanceerden de Duitsers opnieuw een aanval, maar nu vanuit het noordoosten, waarbij zij probeerden achter de Britten langs, achter het werkkamp langs, naar het zuiden van de heide door te dringen. Onder gebruikmaking van zoeklichten die op de snelweg werden opgesteld, van pantserwagens, 20mm kanonnen, granaatwerpers, pantserafweergeschut en zware mitrailleurs wisten de Duitsers de Britse A-compagnie uit het bosgebied tegenover en langs de snelweg ten oosten van de Herberg Zuid-Ginkel te verdrijven. Beide partijen leden hierbij forse verliezen.

Nog meer parachutisten

De krachtsverhoudingen op en rond de heide veranderden drastisch toen in de middag van 18 september de Britse 4e Parachutistenbrigade daar landde. In minder dan 10 minuten sprongen hier 2.300 para’s af. Na aanvankelijk nog op de afspringende para’s te hebben gevuurd, sloegen grote groepen Duitsers ijlings op de vlucht of gaven zich over aan de Britten. Alleen de afdeling Zware Wapens van de Duitsers (opgesteld op het open terrein ten oosten van de Herberg Zuid-Ginkel) leverde krachtig weerstand.

Branden

Zover was het in de nacht en ochtend van 17e op de 18e september 1944 echter nog lang niet, zoals uit onze wandeling zal blijken. Tijdens de landing van de para’s in de middag van de 18e ontstonden door zowel mortiervuur van beide kanten als lichtkogels van de Britten overal op de heide branden, die voor enkele gewonde en met munitie beladen para’s fataal zijn geworden.

Kaartje en gps

Routebeschrijving

1. Beginpunt: Herberg Zuid-Ginkel.

Ten tijde van de dropping van de 4e Britse Parachutistenbrigade op de Ginkelsche Heide (in de namiddag van maandag 18 september 1944) was dit café het hoofdkwartier van een Duits wachtbataljon dat in allerijl vanuit Amersfoort hierheen was vervoerd. De afdeling Zware Wapens van de Duitsers (geschut en mortieren) bevond zich in het open terrein ten oosten van de herberg. Vanuit de herberg zelf probeerde de Duitse commandant de acties van zijn troepen te coördineren, acties gericht tegen de Britse luchtlandingstroepen (7 KOSB, een voornamelijk Schots Regiment) die zich de vorige dag rondom de heide hadden ingegraven. 7 KOSB had namelijk de opdracht het droppingsterrein (de Ginkelsche Heide) op 18 september vrij te houden van Duitse troepen. De herberg was tevens door de Britse planners aangewezen als verzamelpunt van het 10e Britse parabataljon.Zo kon het dan gebeuren dat de Duitse commandant, die in het café op een biljarttafel lag te slapen, verrast werd door Britse parachutisten die door het raam naar binnen keken! De Duitser vluchtte met zijn adjudant door de achterdeur van het café naar buiten, in de richting van de wat noordelijker gelegen boerderij De Hindekamp. De afdeling Zware Wapens van de Duitsers nam daarop de eigen commandopost onder vuur! Een even ten westen van de herberg gelegerde reservecompagnie sloeg bij de landing van de Britten eveneens op de vlucht. Het was waarschijnlijk van onder de bomen langs het fietspad tegenover de Herberg Zuid-Ginkel dat de Duitsers op de landende Britse para’s schoten (zie foto’s Wijdeveldweg; in de buurt van Herberg Zuid-Ginkel vuren Duitsers op landende Britse para’s),

2. Van parkeerplaats RA, fietspad. Na ca. 50 m, bij ANWB-wegwijzer 62797/1 LA. Hier oversteken (pas op!). Fietspad RD vervolgen.

Voor het Airborne-monument, op de hoge grond bij de vier oude beuken, ziet u nog de zigzag-contouren van door de Duitsers gegraven loopgraven. Zij dienden ter verdediging van de Herberg Zuid-Ginkel, de toenmalige commandopost van het Duitse wachtbataljon. Het monument met het gevleugelde paard Pegasus (foto’s: Monument 1st British Airborne Division; RAF luchtfoto 18 september 1944; Monument Luchtlandingen 17-18 september 1944) vermeldt de data van de luchtlandingen als 17 en 18 september 1944. Op de Ginkelsche Heide vonden deze echter pas plaats in de middag maandag 18 september 1944.

3. Rechts schaapskooi. Fietspad RD vervolgen, met grind/zandweg (rechts), door open heide.

Ca. 100 m ten zuiden van de schaapskooi zijn onmiddellijk links van het fietspad nog de ronde afdrukken te ontwaren van mortierinslagen. De mortierinslagen zijn op luchtfoto’s van de Royal Air Force van 19 september 1944 goed zichtbaar, evenals op de satellietfoto’s van Google Earth anno 2007! Het was hier dat rond 4 uur in de morgen van 18 september de 5e compagnie van het Duitse wachtbataljon met een omtrekkende beweging in rug van de Britten wist te komen. Dit was ook de plek waar zich in de middag van 18 september het hoofdkwartier van de 4e Britse Parachutistenbrigade verzamelde.

4. Weg RD vervolgen, bij bordje ’t Wijde Veld schuin LA, naar parkeerplaats.

Hier worden de contouren van het voormalige werkkamp ‘t Wijde Veld zichtbaar. Vreemd genoeg wordt de bezoeker niet met een informatiebord op de hoogte gesteld van de geschiedenis van het kamp. Welnu, het kamp was, evenals nu, omgeven door een afrastering. Maar anders dan nu het geval is, stond het destijds op een kaal heideterrein (zie foto), gelijk aan het gebied dat u zojuist aan uw linkerhand gepasseerd bent.

’t Wijde Veld, in 1935 gesticht voor jeugdige werklozen, bestond ten tijde van de luchtlandingen uit zes barakken, gebouwd op de west-oost-as. Ze zijn op de RAF-luchtfoto zichtbaar, evenals de hier en daar brandende heide. Van de barakken waren er twee bestemd voor wonen en slapen. De overige deden dienst als eetzaal, ontspanningsruimte, keuken en woning voor het kamphoofd en zijn gezin. Eerder in de oorlog waren hier arbeiders gehuisvest die aan het ‘Hazenpad’ werkten.

Tegen de avond van 17 september 1944 werd het barakkenkamp door de Britten bezet, om te voorkomen dat de vijand op 18 september vanuit het kamp het landingsgebied onder vuur zou kunnen nemen. Bij hun komst werden de Britten hartelijk begroet door de bewoners: mannen, vrouwen en kinderen. Het bleken Zeeuwse evacués te zijn. De mannen werkten overdag bij boeren in de buurt en de kinderen gingen in de kantine naar school. Geen van de ingezetenen van het kamp sprak Engels. Er bevonden zich in het kamp geen Duitsers. De Britten beloofden de bewoners van het kamp zo goed mogelijk te beschermen. Een peloton Britten nestelde zich in de door de burgers reeds aangelegde loopgraaf.

Tijdens de hevige gevechten die hier in de vroege ochtend van 18 september 1944 tussen Duitsers, Nederlandse SS’ers en Britten plaatsvonden, wisten de Duitsers tot achter het kamp door te dringen en een 50-tal Britten te omsingelen en gevangen te nemen. Deze gevangen genomen Britten werden afgevoerd naar een veldje even ten westen van Herberg Zuid-Ginkel. Toen rond 7 uur in de morgen de Britten een poging ondernamen om de gehele bosrand tot aan de Herberg Zuid-Ginkel weer van vijand te zuiveren en daarvoor hun stelling in het barakkenkamp als uitgangspunt namen, zagen de SS’ers de Britten door de ramen van de voorste barak naderen. De Duitsers schoten dwars door de ramen heen. De burgerbewoners zaten toen net aan het ontbijt. Er werd gegild. De Britten gooiden een rookgranaat en trokken zich terug tussen de bomen. Nadat de strijd hier was geluwd, moesten de bewoners van de Duitsers het kamp verlaten. De strijd in dit gebied golfde echter nog de hele dag op en neer en werd pas beslecht door de komst van de Britse para’s in de middag van 18 september.


5. Terug naar fietspad met zandweg. Fietspad in zuidelijke richting vervolgen, langs wit hek, zijpaden negeren. Na ca. 1 km worden fietspad en zandweg asfaltweg en vervolgens klinkerweg. Tunneltje onder A12 door. Klinkerweg wordt asfaltweg.

In deze hoek van de Ginkelsche Heide was het voor 18 september geplande verzamelpunt van het 11e Parabataljon. De 6e compagnie van het Duitse wachtbataljon was de compagnie die in de vroege ochtend van 18 september het verst over de Ginkelsche Heide in zuidoostelijke richting wist door te dringen. De compagnie ontdekte daar een lange betonnen tunnel onder de in aanleg zijnde A12. Eenmaal aan de andere kant gekomen werden de Duitsers onder vuur genomen door de mitrailleurs van het bataljonshoofdkwartier van 7 KOSB. In korte tijd telden de Duitsers en Nederlandse SS twaalf doden en enkele gewonden. De Duitse compagniescommandant besloot toen maar aan de noordkant van de tunnel in stelling te gaan, want verdere voortgang bleek onmogelijk.

6. Na 25 m RA, bosweg.

Deze 3-sprong was ooit een kruising. Op de hoeken van deze kruising waren de stellingen van de stafcompagnie van 7 KOSB. Het waren zij die dood en verderf zaaiden onder de Duitse 6e compagnie toen deze aan de uitgang van de tunnel verscheen. De stellingen zijn nog duidelijk op de hoeken van de kruising in de bosrand zichtbaar.

7. Bosweg RD vervolgen.

Bij wit paaltje 19 (links), waar weg knik naar rechts maakt, is links een verhevenheid in het terrein. Hier bevond zich het hoofdkwartier van 7 KOSB. Vanaf dit punt heeft men een uitstekend zicht op de bosweg in beide richtingen. Even verder, rechts, prehistorische grafheuvels.

8. Na ca 1 km einde bosweg. Op kruising met klinkerweg RA, door tunneltje onder A12.

Ook hier zijn de stellingen van C-compagnie van 7 KOSB nog enigszins zichtbaar op de zuidelijke hoeken van de kruising. Van hieruit kon men het tunneltje onder schot houden. Ten noorden van het tunneltje zijn eveneens de restanten van mitrailleursnesten zichtbaar. Door middel van een patrouille onderhield de C-compagnie contact met de ca 1200 m noordelijker in de bosrand gelegen D-compagnie.

9. Klinkerweg wordt zandweg met fietspad aan rechterhand. Deze weg RD vervolgen, zijpaden negeren.

Na ca 250 m, op de grote open 5-sprong, waar links een rij dikke beuken staat, is in een van die bomen de inscriptie te ontwaren van Keith (‘Tex’) Banwell, een legendarische sergeant uit het 10e parabataljon. Na de Slag om Arnhem bleef hij achter in de bossen van de Veluwe en sloot zich aan bij het verzet. Als instructeur en geroutineerde schutter speelde hij begin oktober 1944 een cruciale rol bij de aanslag van het verzet op Duitse stafofficieren in een auto bij Putten. Zoals bekend leidde dit tot de deportatie van honderden mannelijke inwoners van dit noordwestelijke Veluwse dorp.

10. Op de 5-sprong RA, richting Ginkelse Heide en na 20 m LA, breed zandpad langs bosrand.

U bevindt zich hier ter hoogte van het gebied in de bosrand waar de B-compagnie van 7 KOSB zich had ingegraven. Op de driesprong bij bankje (links) ziet men rechts in de grond nog de contouren van enkele mitrailleursnesten.

11. Na 1,5 km, bij splitsing, passeer je links een heuveltje (niet gemakkelijk te zien, even van het pad af gaan).

Vanaf dit heuveltje had men vroeger een prachtig uitzicht over de Ginkelsche Heide. Ook de Britten ontdekten dit en groeven zich aan weerszijden van het heuveltje in. Vergeleken met de andere compagnieën hadden de mannen van de B-compagnie het betrekkelijk rustig. Maar toen zij bij het optrekken van de mist in de vroege ochtend van 18 september een afdeling Duitse wielrijders over de betonweg in de richting van de Herberg Zuid-Ginkel zagen trekken (zie foto’s Snelweg Ede-Arnhem; Snelweg Ede-Arnhem met Duitse wielrijders op weg naar strijdtoneel) kwamen zij onmiddellijk in actie. De wielrijders kwamen niet ver.
Even later kwam de B-compagnie ook in actie tegen een Duitse verkenningseenheid, uitgerust met pantserwagens, die zich ook over de weg Ede-Arnhem bewoog. De Britten brachten op deze plaats een anti-tankkanon in stelling, waarmee zij al direct een voltreffer plaatsten. Vervolgens werden nog drie andere gepantserde rupsvoertuigen, elk met een bezetting van zo’n vijftien manschappen en een stuk geschut, buiten gevecht gesteld. Toen de inzittenden naar buiten kwamen, kwamen zij onder Brits mitrailleurvuur te liggen. Er vielen hierbij vele Duitse doden en gewonden. Bij een aanval van een Duitse patrouille vanuit het bos van De Sijsselt op de stelling van de B-compagnie, vielen aan beide zijden slachtoffers: vier Duitse doden en een Britse. Deze laatste ligt begraven op de begraafplaats in Ede.

12. Brede zandpad vervolgen.

13. Na 800 m wit hek passeren en meteen RA, zandpad langs voormalige kazerne (tegenwoordig nieuwbouwwijk). Na 200 m komt dit zandpad uit op een breder pad. Hou dezelfde richting aan.

Via de door u afgelegde route zond de B-compagnie van 7 KOSB patrouilles uit om de omgeving van de Simon Stevin kazerne te verkennen. De commandant van die kazerne, een SS Obersturmführer, had de dag tevoren twee jongens laten doodschieten in een stuk bos tegenover de kazerne. Als gevolg van de landing van de Britten vreesde hij nu voor weerwraak. Zozeer zelfs dat toen een patrouille van de B-compagnie door de afrastering van het kazerneterrein gluurde, hij geen actie durfde ondernemen. Vóór de afrastering langs, rechts van het zandpad, hadden de Duitsers, ter verdediging van hun kazernes, een stelling ingericht die van zuid naar noord liep, over de betonweg (N224, snelweg Ede-Arnhem) heen, tot ver op de Edesche Heide. De Duitsers hadden namelijk geen enkel vermoeden dat het de Britten niet om Ede te doen was, maar om de Arnhemse verkeersbrug. Aan het einde van het zandpad ziet u rechts nog de restanten van de Duitse stelling (foto: Restanten Duitse stelling).

14. Einde pad, RA, bosweg (parallel aan N224). Bosweg wordt zandweg. Op grote driesprong, waar bos heide wordt, LA, pad omhoog naar rijbaan. Weg oversteken (let op!).

Duitse wielrijders op weg naar het strijdtoneel op maandagmorgen 18 september1944. Bij de P steekt deze wandelroute de weg over, rechts is een fietspad zichtbaar.

15. Aan overzijde weg, bij bord ‘Ede- en Ginkelse heide’, bospad in.

Links en rechts zijn de restanten van de Duitse stelling zichtbaar.


16. Bospad wordt heidepad. Op T-splitsing RA en na ca. 25 m op driesprong LA (rechts eenzame beuk), zandweg.

17. Op viersprong, RD. Bij volgende kruising met heidepad, RD. Zandweg maakt flauwe bocht naar links.

18. Op volgende kruising (met fietspad en bordje ‘honden aan de lijn’), RA, zandweg met fietspad.

19. Zandweg met fietspad vervolgen, zijpaden negeren.

Na ca. 1.100 m rechts in het veld een monument ter herinnering aan het Belgische interneringskamp dat hier tijdens de Eerste Wereldoorlog lag.

20. Zandweg vervolgen en na ca. 400 m, bij einde zandweg en eenzame eik, RD (dus niet fietspad volgen).

21. Kruising oversteken, bosweg. Op kruising met asfaltweg, RA. Na ca 25 m LA, fietspad. Na ca 500 m bereikt u Herberg Zuid-Ginkel. Einde wandeling.

Geraadpleegde bronnen

  1. Bauer, C. en Boeree, Th. A. 1963. De Slag bij Arnhem.
  2. Kershaw, R.J. 1990. ‘It never snows in September’. The German View of MARKET-GARDEN and The Battle of Arnhem, September 1944. Addlestone: Ian Allan.
  3. Middlebrook, M. 1994. Arnhem 1944. Harmondsworth: Viking Press.
  4. Staal, G. en Voskuil, R.P.G.A. Een blik op Bezet Nederland. Luchtfoto’s van de Geallieerden. Wageningen: Landbouwhogeschool.
  5. Verhoef, C.E.H.J. 2002. De Slag om de Ginkelse Heide bij Ede, 17 en 18 september 1944. Soesterberg: Uitgeverij Aspekt.
  6. Waddy, J., 2001. A Tour of the Arnhem Battlefields.17-26 September 1944. Barnsley: Leo Cooper.

Bronnen foto’s

Bron 2: In de buurt van Herberg Zuid-Ginkel…; Duitsers met bren (l) en mg42 (r)…
Bron 5: Snelweg Ede-Arnhem met Duitse wielrijders; Werkkamp ’t Wijde Veld.
Bron 7: RAF luchtfoto.
Overige foto’s: Arthur van Essen.